UE "dziecko" unii polsko-litewskiej

Unia Europejska przeżywa kryzys, który najprawdopodobniej skończy się pogrzebaniem idealistycznego projektu elit francuskich i niemieckich po II wojnie światowej. Kryzys jest – jak zawsze w historii – natury intelektualnej, jest spowodowany utratą pamięci historycznej przez narody europejskie, które chcąc wykreować przyszłość zapomniały (przyczyny tego stanu rzeczy są tak liczne, że należałoby napisać na ten temat niejedna książkę), że jest ona determinowana dziejami wszystkich narodów Europy a nie tylko Francji czy Niemiec.

Na Zachodzie zapomniano, że np. historia Polski jest pierwowzorem zasad ideowych według których budowana jest UE. Wybitny  polski historyk, Feliks Konieczny w „Dziejach Polski za Jagiellonów” podsumował w następujący sposób Unie Polski i Litwy zawarta pod koniec XIV wieku:  

„Nasz naród pierwszy doszedł do poczucia narodowego i pierwszy uznał i uszanował to w innych narodach. Jagiellonowie krocząc na czele społeczeństwa jako przodownicy i wykonawcy jego idei dziejowej, dokazali tego dziejowego cudu wobec Europy, że łączyli narody pod hasłem braterstwa, a nie podboju. Unia jest najwyższym objawem polskich dziejów i najpiękniejszym przykładem dla innych ludów europejskich”

 Unia między Litwa i Polską jest korzeniem ideowym i instytucjonalnym Unii Europejskiej.  Czy politycy zachodnioeuropejscy o tym wiedzą?

Nie, dla nich, historia Europy ogranicza się do historii Francji, Niemiec, Anglii. My i nasze dzieje są białą nieznaną kartą, z której nic interesującego nie da się wyczytać. Sądzę, że mieszkańcy Paryża czy Londynu  bardzo się mylą, ponieważ historia klęski unii polsko-litewskiej, powinna być dla nich obowiązkowa lekturą.

Wszyscy historycy podkreślają, że główną przyczyną upadku Rzeczpospolitej była właśnie Unia z Litwą. Polska XIV wieczna, kraj średniej wielkości zawiązując unię z dynastią Jagiellonów, która w ramach swego ulotnego, pozbawionego administracji państwa, rywalizowała z Moskwą w zjednoczeniu ziem ruskich, wzięła na swoje barki zadania ponad swoje siły. Eksperyment instytucjonalny i polityczny Litwy i Polski trwał przez 300 lat, ale to głównie polskie elity polityczne i religijne podejmowały coraz to nowe wyzwania stające przed Rzeczpospolitą Obojga Narodów.

Kamieniem węgielnym polskiej myśli politycznej była ciągła dążność do rozwiązywania konfliktów przy pomocy kompromisu. Ponieważ Rosja używała religii prawosławnej jako narzędzia politycznych wpływów, polscy politycy doprowadzili w 1596 roku w Brześciu do połączenie Cerkwi prawosławnej z Kościołem łacińskim w Rzeczypospolitej Obojga Narodów.

Część duchownych prawosławnych i wyznawców prawosławia uznała papieża za głowę Kościoła i przyjęła dogmaty katolickie, zachowując bizantyjski ryt liturgiczny. Było to zwycięstwo „porozumienia” nad „konfliktem”.

Poznanie historii unii Litwy i Polski może pomóc w budowaniu Unii Europejskiej. UE przeżywa te same konflikty i napięcia co Rzeczpospolita Obojga Narodów w XVI i XVII wieku. Czy ten fakt dotarł do świadomości elit politycznych w Brukseli?

Kiedy w 1569 roku litewskie i polskie elity polityczne doprowadziły do podpisania Unii Lubelskiej – będącej w sensie instytucjonalnym, odpowiednikiem dzisiejszego Traktatu Lizbońskiego – nie miały niestety świadomości, że Rzeczpospolita Obojga Narodów aby przetrwać musi porozumieć się także z Narodem Ukraińskim. Dzisiaj UE stoi dokładnie przed takim samym wyborem.

Rzeczpospolita Obojga Narodów nie zmieniła się w Rzeczpospolitą Trzech Narodów i upadła. Czy politycy europejscy mają tego świadomość?

Nie bo po prostu nie znają naszej historii. Co gorsza nie zdają sobie sprawy, że  słynne słowa z listu biskupów polskich do niemieckich z roku 1966, „przebaczamy i prosimy o przebaczenie”, są fundamentem moralnym ich eksperymentu.

Przypomnijmy, ze w 1981 r. na zjeździe „Solidarności” delegaci uchwalali posłanie do ludzi pracy Europy Wschodniej, w którym polscy robotnicy wyrażali nadzieje, że „już niedługo wasi i nasi przedstawiciele będą mogli spotkać się w celu wymiany związkowych doświadczeń.”.

Posłanie było zapowiedzią Wiosny Ludów z 1989 r. Oba te polityczne akty list biskupów polskich do biskupów niemieckich z 1966 r. oraz posłanie „Solidarności” do ludzi pracy Europy Wschodniej – tkwią korzeniami w najbardziej zdumiewającym eksperymencie historycznym , jakim była Unia Litwy i Polski zawarta pod koniec XIV wieku.

Piotr Piętak